We leven in een complexe samenleving. Het is niet altijd makkelijk om daarmee om te gaan. Sommigen maken er misbruik van en zaaien verdeeldheid. In de zomer van 2023 ben ik als CEO en artistiek directeur van dit kunstenhuis begonnen vanuit een diepe overtuiging: cultuur dient een fundamentele rol te spelen in de bredere samenleving. Cultuur opent een ruimte voor positieve verandering. Ik zie Bozar als een polyfone ruimte. Stemmen die niet hetzelfde zeggen kunnen hier naast elkaar bestaan en slagen er geregeld in om samen te spreken. Ik moet daarbij denken aan de polyfone muziek uit de middeleeuwen. De hemelse composities van Josquin des Prez & co weven zangstemmen harmonisch in elkaar, gelijkwaardig, elk met een eigen bereik en persoonlijkheid.  

Als je deze brochure even doorbladert, klinken er heel wat sterke stemmen op. Je hoort muzikanten die een breed spectrum aan genres bespelen, van een dirigent die symfonische muziek de 21e eeuw inloodst, van schrijvers die de vriendschap vieren en de verbeelding prikkelen, van een architectenduo dat muziek ruimtelijk interpreteert en van een gevierd filmmaker die aan de slag gaat met virtual reality. Bozar presenteert een seizoen dat in zijn geheel is bedacht met overwogen keuzes die samen zijn gemaakt. Er steekt in deze pagina’s geen kakafonie of luid geschreeuw op, maar uitgesproken stemmen die elkaar aanvullen.  

Meerstemmigheid betekent in de eerste plaats, zoals in muziek, meerdere stemmen bij elkaar brengen. Dat doen we in tal van concertprogramma’s, onze tentoonstellingen en onze maandelijkse nocturnes. Maar de meerstemmigheid kan ook schuilen in onze blik of interpretaties. Je kunt feiten en kunstwerken vanuit wisselende oogpunten en diverse achtergronden (her)bekijken. Om meerdere kanten tegelijk te zien, moet je los van jezelf komen en vaak ook letterlijk in beweging komen. Je maakt je los van één vast standpunt, van het eigen Grote Gelijk. Meerstemmigheid staat haaks op de tendens tot polarisering vanuit één dwingende stem die de andere pool en alle tussentonen tracht te overstemmen. Ik zie Bozar als een ruimte waar je een rijk geheel van gezichtspunten ervaart, waar het niet alleen om jezelf draait, je eigen invloed, je eigen herkenning, je eigen spiegelbeeld of de selfie die je blik ontneemt op het uitgestrekte landschap, je medemensen en die unieke bezienswaardigheid. 

Kunstwerken spreken meerdere zintuigen tegelijk aan. Ze leggen allerlei verbindingen in lichaam en geest. Een geluid kan een blik veranderen, een beeld kan je anders doen luisteren. Een woord kan een kleur oproepen. Een fysieke ruimte kan transformeren tot een klankkast. De beweging van een beeld kan lichamen doen dansen. Ik zie Bozar als een ruimte waar ideeën kunnen circuleren, waar er onverwachte verbindingen en zintuigelijke uitwisselingen ontstaan. De meerstemmige blik is onze enige gids en diepe overtuiging. 

Muzikant en producer Brian Eno stelt daarom voor om het idee van een ‘genius’ even te vergeten en te spreken van een ‘scenius’: de intelligentie van een bredere scene of beweging, van een groep mensen die elkaar beïnvloeden. Samen weten, voelen en ervaren we meer en intenser. Het collectief komt in de kunsten aan zet. Binnen de muziek, het theater en de performances regeert al heel lang de groep, het ensemble, het orkest. Films maak je zelden alleen. Architecten werken samen in bureaus. Tal van kunstenaars hebben ateliers met gespecialiseerde medewerkers of werken als kunstenaarscollectieven. Duo’s, trio’s en groepen van mensen doorbreken makkelijker vaste hiërarchieën zonder daarom aan eigenzinnigheid of precisie in te boeten. Kunstenaars komen niet uit de lucht vallen. Ze werken niet in het luchtledige. In de lessen kunstgeschiedenis bekijken we buitengewone schilders en componisten vlug als geniëen in plaats van als deel van een gemeenschap. 

Het seizoen '24-'25 bij Bozar wordt gekleurd door enkele kunstenaarsduo’s die op cruciale momenten in de 20ste eeuw ruimte openden voor positieve verandering. Sophie Taeuber en Hans Arp leerden elkaar tijdens de Eerste Wereldoorlog kennen op neutraal terrein, Zürich, het Cabaret Voltaire. Vanuit deze vrijzone tussen het geweld van elkaar bekampende natiestaten kon dada ontstaan als één groot bevrijdingsfeest: een samenspel van woord, klank, beeld, dans en toegepaste kunsten. Na de oorlog werd ‘gemeenschapskunst’ een tijdje het codewoord. Dat betekende ook een gemeenschap tussen de kunsten. Kunst en stijl als een manier van collectief zijn. Kunstenaars zetten op dit vlak internationaal de toon. De Volkerenbond vormde een eerste poging tot verenigde naties. 

Een wereldoorlog later vonden Luciano Berio en Cathy Berberian elkaar in de muzikale avant-garde van rond 1950. De mezzosopraan was een inspiratiebron voor heel wat componisten. Berberian zong net zo goed The Beatles op z’n baroks, Kurt Weill en volksmuziek als Monteverdi bij Nikolaus Harnoncourt, de pionier van de authentieke uitvoeringsbeweging. Oud, volks en nieuw: het liep vrolijk door elkaar. Met haar Stripsody sprong Cathy over de artificiële kloof tussen ‘hoge’ en ‘lage’ cultuur heen. Berberian brengt een partituur van nonsensikale tekstballonnetjes uit strips ten gehore: “Arrgrrr! AaahatCHIU!” De bevrijdende bulderlach van dada is nooit ver weg. 

Om verdeeldheid en hokjesdenken te doorprikken, bedacht de hele expoploeg van Bozar samen een programma dat vertrekt vanuit de bevrijdende kracht van samen leven en samen doen, een tentoonstelling die empathie en liefde in vele vormen viert. Met Love is Louder, een van de vier hoofdtentoonstellingen van het seizoen, roepen we de liefde op als een potentieel verenigende en klinkende kracht.  

Hoor, zie en proef maar. Op onze podia en in de vele hoekjes en kantjes van onze zalen en gangen komt een rijkgeschakeerd programma tot leven waarin oud en nieuw, ‘hoog’ en ‘laag’ vrolijk door elkaar lopen. Je kruist er de meerstemmige blikken van Berlinde de Bruyckere, Klaus Mäkelä, Kim Gordon en Peter Sellars. Van Patricia Kopatchinskaja, Gustavo Dudamel, Claudia Rankine en Boris Charmatz. Van Bryce Dessner, Caroline Shaw, Apichatpong Weerasethakul en het trio Édouard Louis, Didier Eribon & Geoffroy de Lagasnerie. Zij en vele anderen heten je welkom bij Bozar tijdens het seizoen '24-'25.